Sumatra orangutanı, insanlar tarafından tedavi edici özellikleri bilinen bir bitki kullandı.
Gayathri Vaidyanathan
Sumatra’daki bir orangutan, yanağındaki açık yarayı tıbbi bir bitkiden yapılan bir lapayla tedavi ederken görüldü. Bu durum bilim insanlarını şaşırttı. Bu olay, vahşi bir hayvanın tedavi edici özellikleri bilinen bir bitkiyi kullanarak bir yarayı iyileştirdiğinin ilk bilimsel kaydı oldu.
Almanya’nın Konstanz kentindeki Max Planck Hayvan Davranışı Enstitüsü’nde primatolog ve çalışmanın ortak yazarlarından biri olan Caroline Schuppli konuyla ilgili şunları söyledi: “Bu olay, orangutanların ve insanların bilgiyi paylaştığını gösteriyor. Aynı habitatta yaşadıkları için bunun oldukça anlaşılır olduğunu ancak yine de farkına varılmasının ilgi çekici olduğunu söyleyebilirim.”
2009 yılında, Schuppli’nin ekibi, Endonezya’nın Güney Aceh bölgesindeki Gunung Leuser Ulusal Parkı’nda Sumatra orangutanlarını (Pongo abelii) gözlemliyordu. Bu sıralarda ormana genç bir erkek orangutan geldi . Schuppli’nin söylediğine göre bu orangutan, olgun erkeklerde görülen büyük yanak yastıklarına (flanjlar) sahip değildi ve muhtemelen 20 yaşlarındaydı. Tüm gardenya çalısının çiçeklerini tek oturuşta yediği için ona Endonezce’de “obur” anlamına gelen Rakus ismi verildi.
2021 yılında Rakus hızlı bir büyüme dönemi geçirdi ve olgun flanjlı bir erkek haline geldi. Araştırmacılar, Rakus’un diğer flanjlı erkeklere üstünlük sağlamak için onlarla savaştığına tanık oldu. Haziran 2022’de, bir saha asistanı Rakus’un yüzünde muhtemelen başka bir erkeğin köpek dişlerinden kaynaklanan bir yara fark etti.
Birkaç gün sonra, Rakus’un, yerel halkın diyabet, dizanteri ve sıtma gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde kullandığı ve bölgedeki orangutanların nadiren tükettiği bir sarmaşık olan akar kuning (Fibraurea tinctoria) saplarını ve yapraklarını yediği gözlemlendi.
Rakus, yaprakları yemekle yetinmedi, yaprakları çiğnedikten sonra çıkan suyu yutmadan parmaklarıyla yüzündeki yaraya yedi dakika boyunca sürdü. Yaraya bazı sinekler kondu ve bunun üzerine Rakus çiğnediği yapraklardan bir lapa hazırlayarak yarasının üzerine sürdü. Ertesi gün bitkiyi tekrar tüketti. Yaralanmasının üzerinden sekiz gün geçtikten sonra, yarası tamamen kapanmıştı.
Araştırma grubu, 21 yıllık gözlem süresince ulusal parktaki başka hiçbir orangutanın akar kuning kullanarak kendini tedavi ettiğini görmedi. Bunun nedeni, bölgedeki vahşi orangutanların nadiren yaralanması olabilir. Ya da belki de bu tedavi yöntemini bilen tek orangutan Rakus’tur. Bu davranışı, bölgeye taşınmadan önce öğrenmiş olabilir.
Japonya’daki Nagasaki Üniversitesi Tropikal Tıp Enstitüsü’nde hayvanların kendini tedavi etme davranışlarını inceleyen Michael Huffman şu ifadeleri kullandı: “Bu çalışma, bir hayvanın tedavi edici özelliklere sahip bir bitkiyi yaralara uygulanabilir şekilde kullandığını, bitkiyi yaralarına sürdüğünü ve bunu belirli bir süre boyunca düzenli olarak tedavi amacıyla yaptığını bilimsel olarak ortaya koyan ilk çalışma.’’
Huffman, birçok türde kendi kendini tedavi etme davranışının görüldüğünü söylüyor. Kanada kar kazları (Anser caerulescens), tenyaları dışarı atmak için yaprakları bütün olarak yutuyor. Koyu ayaklı odun sıçanları (Neotoma fuscipes), yuvalarını parazitleri uzaklaştırmak için aromatik bitkilerle kaplıyor. Ve Gabon’daki şempanzelerin (Pan troglodytes), yaralarının çevresine böcek sürdükleri gözlemleniyor. Şempanzelerin bu davranışının tedavi amacı taşıyor olabileceği düşünülüyor.
İnsanların bazı tedavi yöntemlerini hayvanları izleyerek keşfetmiş olabileceğini de belirten Huffman şu ifadeleri kullanıyor: “Muhtemelen atalarımız diğer hayvanları izleyerek tedavi yöntemleri hakkında bilgi ediniyordu. Sosyal hayvanlar iletişim kurduğunda bu bilgi kalıcı hale gelir ve nesiller boyu aktarılabilir.”
Kaynak: Bu metin, www.nature.com adresindeki ‘Orangutan, heal thyself’: First wild animal seen using medicinal plant başlıklı yazıdan çevrilmiştir. Başlık tarafımızca değiştirilmiştir.
Görsel: Pexels / Cesar Aguilar
