Bazı insanlar harita uygulamalarını daha etkili kullanır; hedefe ulaşmakta ustalaşmışlardır. Aslında hücrelerimiz de bundan pek farklı değil. Bir tümörü bulup yok etmek, kimi zaman amatörce bir arayış, kimi zaman da ustalık gerektiren bir görev gibidir. İşte bilim insanları bu noktada devreye giriyor: Bağışıklık hücrelerini adeta bir “moleküler GPS” sistemiyle programlamayı başardılar. Bu yöntem, farelerde yapılan çalışmalarda ölümcül bir beyin tümörü olan glioblastomayı ortadan kaldırdı. Üstelik aynı teknik, multipl skleroz (MS) hastalığında (beyinde ve omurilikte, merkezi sinir sistemi ile organların bilgi iletişimini sağlayan omuriliğin fiziksel tahribatı sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.) beyin iltihabını azaltmak için de etkili oldu.
Ancak bu yenilikçi teknik henüz insanlar üzerinde denenmiş değil. Araştırmalar, bu umut verici yöntemin gelecekte beyin hastalıklarının tedavisinde önemli bir adım olabileceğini gösteriyor.
BİYO-GPS Diyebileceğimiz Bir Adım
Her yıl ABD’de yaklaşık 300.000 kişi beyin kanserine yakalanıyor. Özellikle çocuklar için bu hastalık, en ölümcül kanser türlerinden biri. Ancak beyin tümörlerinin tedavisi oldukça zor. Cerrahi müdahaleler riskli, kemoterapinin yan etkileri büyük ve ilaçlar her zaman ilgili dokuya ulaşamıyor.
İşte bu soruna çözüm bulmak için UCSF’li bilim insanları, bağışıklık hücrelerine beyni hedefleyen bir GPS sistemi geliştirdi. Sistemin çalışma prensibi oldukça moleküler temellere dayanmakta :
- Hücrelere “posta kodu” olarak beyinde bulunan bir protein olan brevican tanıtılıyor. Bu protein sadece beyinde bulunuyor ve böylece hücreler nereye gitmeleri gerektiğini biliyor.
- Tümörün tam adresi ise, kanser hücrelerinin yüzeyinde bulunan iki özel proteinle belirleniyor.
Programlanmış bağışıklık hücreleri, kan dolaşımında serbestçe hareket ederken sadece brevicanla karşılaştıklarında ve kanser proteinlerini algıladıklarında aktif hale geliyor. Bu da onları sağlıklı dokulara zarar vermeden doğrudan tümöre yönlendiriyor.
Farelerde yapılan deneylerde, programlanan bağışıklık hücreleri; kan yoluyla beyne ulaştı, tümörleri tespit etti ve onları yok etti. Dahası, bu hücreler sadece mevcut tümörleri temizlemekle kalmadı, aynı zamanda tümörlerin yeniden oluşmasını da engelledi. Yüz gün sonra yeni tümör hücreleri enjekte edildiğinde bile, kalan bağışıklık hücreleri hızla bu hücreleri bulup ortadan kaldırdı.
Görsel 1: Beyne özgü antijenleri tanıyan synNotch reseptörlü T hücrelerinin, terapötik molekülleri yalnızca beyinde aktif hale getirdiğini ortaya koyan çalışmaların verileri.
Çalışmanın yazarlarından Dr. Milos Simic, “Beyin hedefli bu CAR-T hücreleri, glioblastomayı yok etmede şimdiye kadarki en etkili yöntem oldu,” diyor. Üstelik bu teknik, sadece glioblastoma değil, meme kanserinden beyne sıçramış metastazlarda da etkili.
Sadece Tümörlere Savaş Açmakla Kalmıyor!
Aynı GPS sistemi, multipl skleroz (MS) hastalığında da kullanıldı. Bilim insanları, bağışıklık hücrelerini, beyindeki iltihaplı bölgelere anti-enflamatuar moleküller taşımak için programladı. Hücreler hedeflerine başarıyla ulaştı ve iltihaplanma önemli ölçüde azaldı.
Bu çalışma, beyin tümörleri gibi ölümcül hastalıklardan multipl skleroz gibi nörolojik sorunlara kadar pek çok hastalık için yeni tedavi kapıları açabilir. Araştırmacılardan Dr. Hideho Okada, “Glioblastoma çok agresif ve ölümcül bir kanser türü, ancak bu yaklaşım hastalara gerçekten bir mücadele şansı sunuyor,” diyor.
Araştırmacılar, bu yöntemin ileride beyin tümörleri, bağışıklık sistemi hastalıkları ve hatta nörodejeneratif hastalıklar gibi birçok sorunun tedavisinde kullanılabileceğine inanıyor. Kim bilir, belki de bu teknoloji milyonlarca insana umut olacak ve bir gün beyin hastalıklarına karşı verdiğimiz savaşı kazanmamızı sağlayacak.
KAYNAKÇA
Simic, M. S., Watchmaker, P. B., Gupta, S., Wang, Y., Sagan, S. A., Duecker, J., Shepherd, C., Diebold, D., Pineo-Cavanaugh, P., Haegelin, J., Zhu, R., Ng, B., Yu, W., Tonai, Y., Cardarelli, L., Reddy, N. R., Sidhu, S. S., Troyanskaya, O., Hauser, S. L., … Lim, W. A. (2024). Programming tissue-sensing T cells that deliver therapies to the brain. In Science (Vol. 386, Issue 6726). American Association for the Advancement of Science (AAAS). https://doi.org/10.1126/science.adl4237
Görsel: Pixabay / Colin Behrens
